नेपाळमधील राजकीय उलथापालथ आणि त्यातील चीनचा हस्तक्षेप.

 

- प्राची चितळे जोशी.

 

(ICRR Media Monitoring Desk)

 

मंगळवारी गुओ येझो यांनी नेपाळचे विरोधी पक्षनेते शेर बहादूर देऊबा यांची भेट घेऊन नेपाळमधील ताज्या राजकीय घडामोडींविषयी चर्चा केली. यात विशेषकरून नेपाळचे पंतप्रधान के.पी. शर्मा ओली यांनी बरखास्त केलेल्या संसदेविषयी चर्चा झाली.

 

"सीपीसीच्या आंतरराष्ट्रीय विभागाचे उपाध्यक्ष आणि माजी पंतप्रधान देउबा यांच्या नेतृत्वाखाली चार सदस्यीय शिष्टमंडळाच्या बैठकीत नेपाळ आणि चीनमधील संबंधांवरही लक्ष केंद्रित केले गेले," काठमांडू पोस्टच्या म्हणण्यानुसार ही माहिती परराष्ट्रमंत्री नारायण खडका यांनी दिली.

 

" सीपीसीच्या १०० व्या वर्धापन दिनानिमित्त पुढील वर्षी चीनला येण्यासंबंधी देऊबा यांना चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी आमंत्रण पाठविले असल्याची माहिती माजी परराष्ट्र सल्लागार दिनेश भट्टराई यांनी दिली. देऊबा यांनी याप्रसंगी अध्यक्ष शी, सीपीसी आणि चीनच्या जनतेचे अभिनंदन केले. पुढील वर्षी बीजिंगमध्ये हा कार्यक्रम आयोजित करण्यासाठी सीपीसी एक भव्य कार्यक्रम आयोजित करेल. त्यांनी द्विपक्षीय हितसंबंधाबाबत चर्चा केली. चीनी प्रतिनिधी आणि देउबा यांच्यात झालेल्या बैठकीत खडका आणि भट्टराई दोघेही उपस्थित होते.

 

दोन्ही देशांमधील संबंध सुधारण्याकरिता दिलेल्या योगदानाबद्दल गुओ यांनी नेपाळी कॉंग्रेसचे संस्थापक अध्यक्ष आणि पहिले पंतप्रधान बी.पी. कोईराला यांचे कौतुक केले. कॉंग्रेस आणि सीपीसीमधील मैत्री खूप जुनी आहे आणि कोईरालांच्या पंतप्रधान बनण्यामुळे ती अधिक दृढ झाली असे देऊबा म्हणाले.

 

१९६० मध्ये कोईराला पंतप्रधान असताना नेपाळ आणि चीनने शांतता आणि मैत्री करारावर स्वाक्षऱ्या केल्या. सीमेविषयक नियम ठरविले. माऊंट एव्हरेस्टचा वाद मिटवला. आणि नेपाळ-चीन संबंधांना नवी दिशा दिली असे भट्टराई म्हणाले.

 

राष्ट्रपती विद्या देवी भंडारी, पंतप्रधान के.पी. शर्मा ओली, नेपाळ कम्युनिस्ट पक्षाचे अध्यक्ष पुष्पा कमल दहल प्रचंड आणि माजी पंतप्रधान झन्नानाथ खनाल, जनता समाजवादी पार्टीचे बाबूराम भट्टराई या सर्वांची गुओ यांनी भेट घेतली.

 

नेपाळ मधील राजकीय स्थित्यंतराचा नेपाळच्या विकासावर आणि स्थैर्यावर होणार परिणाम, नेपाळ-चीन संबंधांची स्थिती, चीनने नेपाळमध्ये निधी पुरवलेले प्रकल्प, पूर्वी केलेले करार आणि त्यांची अंबलबजावणी यांचा गुओ यांनी या सर्व नेत्यांकडून आढावा घेतला.

 

२० डिसेंबर रोजी पंतप्रधान ओली यांनी प्रचंड यांच्यावर कुरघोडी करण्यासाठी अचानक २७५ सदस्य असलेली संसद बरखास्त करण्याची शिफारस केली. त्यामुळे नेपाळमध्ये खूप मोठी राजकीय उलथापालथ झाली. ओली यांचा सुरुवातीपासूनच चीनकडे ओढा आहे.

 

पंतप्रधानाच्या सूचनेबरहुकूम अध्यक्ष भंडारी यांनी त्याच दिवशी संसद बरखास्त केली आणि ३० एप्रिल व १० मे ला नव्याने निवडणुका जाहीर केल्या. त्यांच्या या कृतीबद्दल प्रचंड यांच्या बाजूने मोठ्या प्रमाणात निषेध व्यक्त होत आहे.

 

ओली आणि प्रचंड यांच्यातील मतभेद मिटविण्यात चिनी राजदूत हौ यांकी अपयशी ठरल्याने चीनने चपळाई करून गुओ यांना काठमांडूला पाठविले. नेपाळमधील सर्वात मोठ्या कम्युनिस्ट पक्षात फूट पडल्यामुळे चीन नाराज आहे असे सूत्रांनी सांगितले. गुओ चार दिवसांच्या दौऱ्यात सत्ताधारी पक्षाच्या नेत्यांमधील मतभेद सोडवण्याचा प्रयत्न करीत आहेत. आता सत्ताधारी पक्षाचे दोन गट पडले आहेत. एक ओली यांच्या समर्थानात असलेला आणि दुसरा प्रचंड यांच्या समर्थानात असलेला.

 

तत्पूर्वी, २०१७ च्या निवडणुकीत युतीचा विजय झाल्यानंतर जेव्हा ओलीच्या नेतृत्वाखालील सीपीएन-यूएमएल आणि प्रचंड यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी कॉंग्रेस (माओवादी केंद्र) हे एकमेकात विलीन होऊन एकच कम्युनिस्ट पार्टी काढण्याच्या तयारीत होते तेव्हा गुओ यांनी फेब्रुवारी २०१८ मध्ये काठमांडूला भेट दिली होती.

 

नंतर मे २०१८  मध्ये या दोन्ही कम्युनिस्ट पक्षांनी विलीनीकरण करून राष्ट्रवादी नावाचा एक नवीन पक्ष स्थापन केला. गुओ सत्ताधारी पक्षातील अंतर्गत बाबी समजून घेत आहेत आणि या दोन्ही नेत्यांना त्यांचे उद्दिष्ट एक असल्याची जाणीव करून देऊन प्रोत्साहित करीत आहेत.

 

नेपाळच्या अंतर्गत मामल्यात हस्तक्षेप करण्याची चीनची ही काही पहिलीच वेळ नाही. मे आणि जून दरम्यान ओली यांना पदच्युत करण्याकरिता दबाव वाढत असताना हौ यांनी राष्ट्रपती, पंतप्रधान आणि प्रचंड यांच्यासोबतच इतर जेष्ठ नेते यांची स्वतंत्र बैठक घेतली.

 

नेपाळमधील अनेक राजकीय पक्षांना चीनचे मीटिंग वर मीटिंग घेणे म्हणजे नेपाळच्या अंतर्गत मामल्यात हस्तक्षेप वाटत आहे. हिमालयीन मल्टी-डायमेन्शनल कनेक्टिव्हिटी नेटवर्कसह अब्जावधी डॉलर्सच्या बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह अंतर्गत कोट्यवधी डॉलर्सची गुंतवणूक चीनने नेपाळमध्ये केल्यापासून चीनचे नेपाळ मधील राजकारणात वजन वाढत आहे.

 

या गुंतवणूकीबरोबरच नेपाळमधील चीनचे राजदूत हौ यांनी ओली यांना खुला पाठिंबा दिला आहे. सीपीसी आणि राष्ट्रवादी नियमितपणे एकत्र प्रशिक्षण कार्यक्रम घेत होते.  गेल्या वर्षी सप्टेंबरमध्ये राष्ट्रवादीने एक सभा बोलावली होती ज्यात शी जिनपिंग यांच्या नेपाळी दौऱ्यापूर्वी नेपाळी नेत्यांना प्रशिक्षण देण्यासाठी सीपीसीच्या काही नेत्यांना काठमांडूला बोलावण्यात आले होते.

 

  Photo courtesy- google